PRAWO UE – Prawo podatkowe na szczeblu unijnym

Aż nawet 90% dochodów budżetu państwa stanowią dochody z podatków. Nic więc dziwnego, że jest to kwestia szczegółowo uregulowana w prawie wewnętrznym państw, a także w prawie europejskim. Zarówno Polska, jak i Niemcy należą do państw członkowskich Unii Europejskiej, a co za tym idzie, ich wewnętrzne prawo podatkowe podlega tym samym ogólnym regułom wspólnotowym i musi być zgodne z prawem unijnym.

Unia Europejska nie ma kompetencji w zakresie regulowania zakresu podmiotowego i przedmiotowego podatków, a także stawek podatkowych. Kompetencje te posiada każde państwo członkowskie. Jednak wspólne dla wszystkich państw należących do Unii Europejskiej jest zobowiązanie do koordynowania polityk wewnętrznych z politykami Unii. Do najważniejszych zadań wytyczonych przez Traktat o Unii Europejskiej należy stworzenie i zapewnienie właściwego funkcjonowania jednolitego rynku oraz urzeczywistnienie czterech swobód:
a) swobody przepływu towarów,
b) swobody przepływu usług,
c) swobody przepływu osób,
d) swobody przepływu kapitału.

Źródła prawa unijnego odnoszącego się do prawa podatkowego to źródła dwojakiego rodzaju. Po pierwsze mamy do czynienia ze źródłami prawa pierwotnego, do którego zaliczamy przede wszystkim traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej, (Traktat o Unii Europejskiej oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej). Po drugie są to źródła prawa wtórnego, czyli prawa pochodnego, stanowionego na podstawie traktatów, które tworzą akty wydawane przez instytucje unijne (rozporządzenia i dyrektywy) oraz umowy zawierane przez Unię Europejską. Materia prawa podatkowego znalazła uregulowanie w obu tych źródłach.

Jednym z podstawowych celów Unii Europejskiej jest stworzenie jednolitego rynku na całym jej obszarze. Jego urzeczywistnieniu ma sprzyjać podstawowa zasada zakazująca dyskryminacji towarów, usług, pracowników, a także przedsiębiorstw i kapitału pochodzącego z innego państwa członkowskiego. Jednocześnie zasada ta wyznacza zakres swobody państw członkowskich w zakresie wewnętrznych regulacji podatkowych, które muszą z nią być zgodne.

W celu zapewnienia realizacji powyższych swobód wdrażane są unormowania dotyczące m.in.:

opodatkowania transakcji wiążących się z przemieszczaniem się między poszczególnymi państwami członkowskimi towarów, usług, dochodu i kapitału,
ujednolicania opodatkowania towarów i usług krajowych i zagranicznych,
unikania podwójnego opodatkowania,
ujednolicania traktowania rezydentów i nierezydentów,
eliminacji różnic występujących pomiędzy unormowaniami poszczególnych krajów członkowskich w zakresie szczegółowego opodatkowania oraz stosowanej polityki podatkowej.

Podstawowym celem Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (dalej: TfUE) jest wyznaczenie ogólnych zadań i kierunków ich realizacji w drodze stanowienia prawa wtórnego, a następnie jego wdrożenia jego regulacji w prawie wewnętrznym państw członkowskich. Traktat jest pewnego rodzaju „drogowskazem” wyznaczającym kierunki działań instytucji unijnych w zakresie stanowienia szczegółowych unormowań wspólnotowych. Ponadto TfUE zawiera postanowienia odnoszące się wprost do zagadnień podatkowych, które stanowią podstawę działań harmonizacji prawa na szczeblu wspólnotowym. W artykule 110 został uszczegółowiony zakaz dyskryminacji produktów innych państw członkowskich poprzez nakładanie na nie, zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio, podatków wyższych niż nakładane są na podobne produkty krajowe. Ten sam zakaz dotyczy zwrotu podatków wewnętrznych na produkty wywożone do innego państwa członkowskiego, który nie może być wyższy niż podatki nałożonych na nie bezpośrednio lub pośrednio (art. 111 TfUE).

Dla stanowienia zarówno prawa unijnego, jak i prawa krajowego, największe znaczenie wydaje się mieć art. 113 TfUE nadający Radzie kompetencje prawodawcze, który brzmi: „Rada, stanowiąc jednomyślnie zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą i po konsultacji z Parlamentem Europejskim oraz Komitetem Ekonomiczno-Społecznym, uchwala przepisy dotyczące harmonizacji ustawodawstw odnoszących się do podatków obrotowych, akcyzy i innych podatków pośrednich w zakresie, w jakim harmonizacja ta jest niezbędna do zapewnienia ustanowienia i funkcjonowania rynku wewnętrznego oraz uniknięcia zakłóceń konkurencji”. Powyższa norma stanowi podstawę dla podejmowania przez Radę działań mających na celu harmonizację ustawodawstw wewnętrznych wszystkich państw członkowskich, co z kolei ma służyć harmonijnemu funkcjonowaniu jednolitego rynku Unii Europejskiej. Również przepisy art. 114 i art. 115 TfUE zawierają normy kompetencyjne dla instytucji unijnych upoważniających je do wydawania dyrektyw mających wpływ na funkcjonowanie rynku wewnętrznego oraz mających na celu eliminację różnic występujących w ustawodawstwach państw członkowskich, które naruszają warunki konkurencji na rynku jednolitym.

Omawiając problematykę podatkową związaną z prawem pierwotnym Unii Europejskiej należy zauważyć, że podatek dochodowy od osób fizycznych nie jest jako taki uregulowany przepisami unijnymi. Jeśli chodzi o podatek od osób prawnych i przedsiębiorstw działalność Unii Europejskiej jest szersza, jednak koncentruje się przede wszystkim na środkach mających na celu realizację zasad jednolitego rynku.

Podatki pośrednie (niepobierane od dochodów lub majątku) znalazły uregulowanie w znacznie większej ilości aktów normatywnych. Opodatkowanie pośrednie obejmuje podatki od wartości dodanej (VAT), akcyzę, cło, opodatkowanie energii oraz inne opłaty środowiskowe. Proces harmonizacji najgłębiej został przeprowadzony właśnie w zakresie podatku VAT, który w jego rezultacie znalazł praktycznie kompletny zakres swojej konstrukcji, ustalono także reguły jego poboru.

W tym miejscu warto omówić najważniejsze regulacje. Kluczowe znaczenie dla harmonizacji podatku VAT miała Szósta Dyrektywa 77/388/EWG z 1977 roku. Dyrektywa ta uregulowała zarówno podmiot, jak i przedmiot podatku, a ponadto powstanie obowiązku podatkowego i jego podstawę praz zwolnienia podatkowe i zasady odliczeń podatku naliczonego. Szóstą Dyrektywę zastąpiła Dyrektywa 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej z 2006 roku, która ustanowiła podstawowe zasady podatku VAT:
1. zasadę powszechności,
2. zasadę opodatkowania konsumpcji,
3. zasadę proporcjonalności,
4. zasadę neutralności,
5. zasadę jednokrotności poboru podatku,
6. zasadę unikania zakłócania warunków konkurencji.

Dyrektywa z 2006 r. ustanowiła również stawki podatkowe. Minimalna stawka wynosiła 15%. Z uwagi na fakt, iż z końcem 2010 r. przepisy o minimalnej stawce wygasły, Rada przyjęła Dyrektywę 2010/88/UE z 7 grudnia 2010 r. zmieniająca dyrektywę 2006/112/WE dotyczącą wspólnego systemu podatku od wartości dodanej w zakresie okresu obowiązywania minimalnej stawki podstawowej. Nowe przepisy przedłużyły okres obowiązywania stawki minimalnej na poziomie 15 % do 31 grudnia 2015 r.

Zgodnie z powyższym obecnie stawki VAT zgodnie z przepisami unijnymi wynoszą:
– podstawowa – min. 15 %
– obniżona – min. 5%
– dla transakcji wewnątrzunijnych i eksportu – 0 %.

Jak zostało wyżej wspomniane, każde państwo członkowskie ma kompetencję do określania rodzaju wprowadzanych podatków, zakresu podmiotowego i przedmiotowego, stawek i innych szczególnych postanowień w zakresie prawa podatkowego (które nie może być jednak sprzeczne z prawem unijnym). Na koniec można zwrócić uwagę na metody stosowane w międzynarodowym prawie podatkowym w celu określenia podstaw opodatkowania, będące jednocześnie punktami wyjścia dla tworzenia polityki podatkowej w danym państwie. Są to zazwyczaj poniższe zasady:

Zasada państwa zamieszkania – zgodnie z nią dana osoba podlega obowiązkowi podatkowemu w tym państwie, w którym ma miejsce zamieszkania lub w którym znajduje się jej miejsce zwykłego pobytu,
Zasada państwa źródła – dana osoba podlega obowiązkowi podatkowemu w tym państwie, z którego pochodzą jej dochody,
Zasada dochodów światowych – podatnik jest opodatkowany z jego światowych dochodów,
Zasada terytorialności – podatnik zapłaci podatek tylko od tych dochodów, które osiągnął na terytorium danego państwa.

Autor:
Agnieszka Bonikowska
Konsultant

Nadzór merytoryczny:
Dariusz Kowalczyk
Partner